Olmak ya da olmamak. İşte bütün mesele bu...

Hamlet'in "olmak ya da olmamak" tiradı, William Shakespeare'in 1599 ile 1601 yılları arasında Prens Hamlet'e oyunun üçüncü perdesinde söylettiği ve sahnelendiği günden beri kafalarımızı meşgul eden çok anlamlı felsefi ve edebi bir söz. Birçok dilde çevirisi yapılmış, bir çok filozof, edebiyatçı ve yazar bunun üzerine konuşmuştur o zamandan beri. İngilizcesi "To be, or not to be. That is the question" olan bu söz, dilimizde sıklıkla "Olmak, ya da olmamak. İşte mesele bu" olarak biliniyor ve kullanılıyor. "Bütün sorun bu" ve "iste asıl mesele bu" şeklinde kullananlar da var. Bu ufak bir detay tabi. Nasıl söylenirse söylensin hissettirdiği anlam pek değişmiyor. Yine güzel, yine güzel...

Bu yazıda Olmak ya da olmamak tiradının üç Türkçe çevirisini sizinle paylaşıyorum.

Sabahattin Eyüboğlu'nun çevirisi
Var olmak mı, yok olmak mı, bütün sorun bu!
Düşüncemizin katlanması mı güzel,
Zalim kaderin yumruklarına, oklarına,
Yoksa diretip bela denizlerine karşı
Dur, yeter! demesi mi?
Ölmek, uyumak sadece! Düşünün ki uyumakla yalnız
Bitebilir bütün acıları yüreğin,
Çektiği bütün kahırlar insanoğlunun.
Uyumak, ama düş görebilirsin uykuda, o kötü!
Çünkü o ölüm uykularında,
Sıyrıldığımız zaman yaşamak kaygısından,
Ne düşler görebilir insan, düşünmeli bunu.
Bu düşüncedir uzun yaşamayı cehennem eden.
Kim dayanabilir zamanın kırbacına?
Zorbanın kahrına, gururunun çiğnenmesine,
Sevgisinin kepaze edilmesine,
Kanunların bu kadar yavaş
Yüzsüzlüğün bu kadar çabuk yürümesine.
Kötülere kul olmasına iyi insanın
Bir bıçak saplayıp göğsüne kurtulmak varken?
Kim ister bütün bunlara katlanmak
Ağır bir hayatın altında inleyip terlemek.
Ölümden sonraki bir şeyden korkmasa,
O kimsenin gidip de dönmediği bilinmez dünya
Ürkütmese yüreğini?
Bilmediğimiz belalara atılmaktansa
Çektiklerine razı etmese insanı?
Bilinç böyle korkak ediyor hepimizi:
Düşüncenin soluk ışığı bulandırıyor
Yürekten gelenin doğal rengini.
Ve nice büyük, yiğitçe atılışlar
Yollarını değiştirip bu yüzden,
Bir iş, bir eylem olma gücünü yitiriyorlar.

(Hamlet, William Shakespeare, Çeviri: Sabahattin Eyüboğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Sekizinci Basım, 2012, İstanbul)

Can Yücel’in kendi tarzıyla çevirisi
Bir ihtimal daha var, o da ölmek mi dersin?
Acep hangisi, nefsine destur deyip karayazının
Oklarını, güllelerini sineye çekmek mi, yoksa
Bu belâ deryasına karşı isyan etmek mi
Yaraşır insan olana? Öldün diyelim, uyudun,
Herşey de bitti ve uyuyarak bir kalemde son verdin
Tekmil kalp-ağrılarına ve o tenkafesimize musallat
Binbir kahra, binbir acıya, kim istemez ki bu akıbeti
Hem de cân-ı gönülden? Öldün diyelim, uyudun,
Uyudun iy' ama, ya rüya görürsen. İşte işin püf yanı!
Bu ölümlü dağdağadan yakayı sıyırdıktan sonra,
O ölüm uykusunda kimbilir ne olmadık düşler
Göreceksin, bir düşün! İşte bu kaygıdır zâten
Ömrü onca uzun bir felâket haline getiren!
Yoksa hangimiz dayanırdı zamanın sillesine, şamarına
Zalimin zulmüne, zorbanın zartasına, zurtasına,
Karşılıksız aşkın azabına, hukukun gugukluğuna,
Hangimiz dayanırdı başımızdakilerin başımıza çıkmasına.
Bakar mıydık yüzsüzün yüzüne hiç, paslı bir hançerle
Selâmete çıkmak dururken? Hangimiz eyvallah derdi
Bu çekitaşı hayatın yükü altında inleyip sıklamaya,
Kara topraklarından tek bir yolcunun bile dönmediği
O ölüm denen meçhul ülkeye göçtükten sonra,
Başımıza ne gelir korkusu elimizi, kolumuzu bağlamasaydı
Ve karşımıza ne karabasanlar çıkar bilmediğimiz için
Bildiğimiz çilelere katlanmaya razı gelmeyeydik?
Hep o vicdan bizleri böyle ötlekleştiren,
Hep o yüzden kararımızın gözalıcı rengi üstüne
Soluk benizli ikirciğin maraz gölgesi düşüyor,
Hep o yüzden şaha kalkmış nice atılım
Yolun, izin şaşıyor, tökezlenip duruyor,
Yola çıktığına bin pişman...

(Hamlet, William Shakespeare, Türkçe uyarlama: Can Yücel, Adam Yayınları, İkinci Basım, Haziran 1997, İstanbul)

Bülent Bozkurt'un çevirisi
Var olmak ya da olmamak, mesele bu.
Gözü dönmüş talihin sapanına, oklarına,
İçin için katlanmak mı daha soylu,
Yoksa, bir dertler denizine karşı silaha sarılıp
Son vermek mi onlara? Ölmek, uyumak...
Hepsi bu... ve bir uykuyla
Yürek sızısına ve bedeni bekleyen
Binlerce doğal darbeye son verdik diyebilmek.
Hangi insan gönülden istemezdi bu bitişi!
Ölmek, uyumak... uyumak, belki rüya görmek.
Ha! İş burda. Çünkü o ölüm uykusunda,
Şu fani bedenden sıyrılıp çıktığımızda,
Göreceğimiz rüyalar bizi duraksatır ister istemez.
İşte felaketi onca uzun ömürlü kılan da bu
Kim katlanırdı yoksa zamanın kırbaçlarına, küfürlerine,
Zorbanın haksızlığına, kibirli adamın hakaretine?
Hor görülen aşkın acılarına, adaletin gecikmesine,
Devlet görevlisinin kendini bilmezliğine;
Sabırla bekleyen erdemli kişinin,
Değersiz insanlardan gördüğü muameleye,
İnsan yalın bir hançer darbesiyle hesabı kesebilecekken
Kim katlanırdı, bu yorgun yaşamın yükü altında
Homurdanıp terlemeye,
Ölümden sonraki bir şeyin korkusu olmasaydı?
Sınırlarını bir geçenin bir daha dönmediği
O bilinmeyen ülkenin korkusu kafamızı karıştırıp
Bizleri, tanımadığımız dertlere koşup gitmektense,
Başımızdakilere katlanmak zorunda bırakmasaydı?
İşte bunları düşündükçe
Ödlek olup çıkıyoruz hepimiz,
Ve işte böyle kararlılığın doğal rengi,
Endişenin soluk gölgesiyle bozuluyor;
Bulutları hedef alan büyük ve iddialı atılımlar
Bu yüzden yörüngesinden sapıyor
Ve bir girişim olmaktan çıkıyor adları.

(Hamlet, William Shakespeare, Çeviri: Bülent Bozkurt, Remzi Kitabevi, Birinci Basım, 1999, İstanbul)